Dạy và học Hóa học qua những trang thơ

Từ thuở thiếu thời, mỗi người chúng ta đã được nghe những lời ru của bà, lời ca của mẹ, để rồi khắc sâu trong tâm khảm của mình; hay những câu ca dao sâu nghĩa, nặng tình, nhẹ nhàng, trong trẻo về quê hương, đất nước như theo ta trong suốt cuộc đời. Nhiều cụ cao tuổi, mắt đã mờ, chân đã chậm, nhưng vẫn có thể đọc vanh vách những câu thơ trong “Truyện kiều”, “Thạch sanh”… không nhầm lẫn. Hình ảnh đó thật đáng trân trọng.

 

Lớn lên, khi làm quen với các môn khoa học tự nhiên, kiến thức lôgic, chặt chẽ nhưng khô khan làm cho nhiều học sinh gặp phải khó khăn trong việc lĩnh hội, tiếp thu kiến thức. Hóa học cũng không phải là một ngoại lệ. Nhiều học sinh ngại học hóa, lâu dần dẫn đến sợ hóa mà chẳng biết nó cũng thú vị vô cùng. Người học hóa nói chung, đến giờ, dù sợ hay yêu thích hóa, hẳn vẫn còn nhớ trong đầu “bài ca hóa trị” – chẳng biết do ai sáng tạo ra, nhưng cứ lặng lẽ truyền từ thế hệ học trò này sang thế hệ khác.

Không phải là những nốt nhạc, chỉ là những câu thơ vần điệu, dễ đọc, dễ nhớ, dễ áp dụng, và cứ thế nó được lan truyền. Điều đó góp phần làm cho các kiến thức hóa học tưởng như khô khan, được chắp thêm đôi cánh của văn học, lại có hồn để bay cao, bay xa.

Đó cũng là điều làm các nhà giáo như tôi băn khoăn, trăn trở khi đứng lớp, phải làm sao đưa những kiến thức hóa học trong sách vở đến gần với học sinh hơn, để các em say mê, yêu thích môn hóa học. Đã có nhiều phương pháp hay được đưa ra, đã có nhiều cải tiến được áp dụng nhằm nâng cao chất lượng dạy va học. Ở đây, tôi mạnh dạn đề xuất thêm một phương pháp nữa “Dạy và học hóa học qua những trang thơ”. Hy vọng rằng, đây cũng là một cách tiếp cận mới trong việc đổi mới phương pháp dạy và học hóa học hiện nay.

Theo ý kiến chủ quan của mình, tôi nhận thấy có thể áp dụng thơ vào giảng dạy ở tất cả các khâu của quá trình dạy học.

Trong hoạt động khởi động, dùng thơ giúp các em có một khởi đầu vào bài nhẹ nhàng, nhưng gợi mở. Chẳng hạn, trong bài thành phần nguyên tử – lớp 10, ta có thể khởi động bằng các vần thơ, vừa như giới thiệu thí nghiệm, vừa như đặt ra vấn đề để người học cần suy nghĩ:

“1897 năm xưa

Bác Tôm – xơn (J.J.Thomson) đã là người tìm ra

Electron nhỏ mà

Khi phóng điện mạnh đi qua ống tròn

Áp suất khi đó cỏn con

Không khí gần hết, chẳng còn là bao

Màn huỳnh quang sáng đẹp sao

Dòng tia bị lệch gần vào cực dương

Cực âm nó đẩy như thường

Qua đó kết luận điện dương, âm nào?

Giá trị của nó là bao?

Khối lượng hiện thực thế nào em ơi?”

Nó cũng có thể dùng trong các phần khác nhau của bài học, có thể để phát vấn hay để khẳng định một nội dung nào đó của bài. Chẳng hạn, trong bài “Sự biến đổi tính kim loaị, tính phi kim của các nguyên tố hóa học. Định luật tuần hoàn”, chúng ta có thể sử dụng những câu “tính kim loại đó là gì?”, “còn tính phi kim thì sao?” để phát vấn, rồi cùng khẳng định với học trò qua những vần thơ:

“Tính kim loại đó là gì ?

Xin thưa tính chất cho đi, dễ nhường

 Của một nguyên tử bình thường

Thành phần tử mới, ion dương mà

Nếu e càng dễ tách ra

Kim loại càng mạnh, chúng ta nhớ nào

Còn tính phi kim ra sao ?

Đó là tính chất nhận vào, thêm e

Tạo ra ion âm nè

Phi kim càng mạnh, nhận e dễ nhiều”

  

Nhưng hay hơn cả, có lẽ là sử dụng các câu thơ trong việc củng cố kiến thức, giúp học sinh tự học ở nhà. Qua đó, giúp các em khắc sâu, nhớ lâu những kiến thức đã học. Ở đây, xin dẫn ra một số ví dụ:

Khi củng cố về lai hóa obitan, giúp học sinh tự học, giáo viên có thể dùng các câu thơ sau:

“Lai hóa s-p kể tên

Một p, một s là nên duyên rồi

Tạo hai AO sánh đôi

Thẳng hàng, thẳng lối, em ơi thật tài

Còn lai hóa s-p hai (sp²)

1 s tổ hợp với hai p mà

3 AO mới tạo ra

Nằm trên mặt phẳng, hướng ba đỉnh rồi

Của tam giác đều em ơi

Từ tâm tam giác, em thời nhớ nha

Kìa lai hóa s-p ba (sp³)

Một s trộn lẫn với ba p này

4 AO mới thật hay

Hướng ra 4 đỉnh từ ngay tâm mình

Hình tứ diện đều thật xinh

Góc kia tạo được một linh chín thừa”

 Hay tổng kết về bài phản ứng oxi hóa – khử, giáo viên có thể sử dụng các câu thơ như:

“Bài này nay đã học xong

 Nắm các định nghĩa trong lòng bàn tay

Oxi hóa – khử thật hay

Số oxi hóa đổi thay lạ kỳ

Có chất đư­ợc chuyển e đi

Đ­ương nhiên phải có chất gì nhận e

Mùa đông cho đến mùa hè

Nhớ trường, nhớ lớp, nhớ về thăm em

Để nghe em kể mà xem

Chất khử là chất cho e thế nào

Số e nh­ường đi là bao

Lấy sau trừ tr­ước thế nào cũng ra

Chất oxi hóa là ta

Nhận e của chất khử mà em ơi

Oxi hóa – khử đồng thời

Hai quá trình đó đời đời bên nhau”

Kết thúc buổi học, nếu có thể, người giáo viên hãy động viên các em bằng một vài câu thơ, kích thích các em học tập, có ý chí phấn đấu vươn lên:

“Em ơi tích luỹ cho mau

Ngày nay học tập, ngày sau giúp đời

Xây dựng đất nước đẹp tươi

Vững vàng muôn thưở, đời đời nghe em!”

Hoặc

“Bao năm vất vả mẹ cha

Em hãy học tốt, cả nhà đang mong,

Bài tập nên làm cho xong,

Mai này thành đạt, góp công xây đời

Nước mình ngày càng đẹp tươi

Rạng danh sông núi, biển trời của ta !”

Hay

“Em ơi hãy giữ niềm tin

Có công mài sắt, nên kim sau này

Học tập, nghiên cứu mê say

 Ngày mai xây dựng nước này phồn vinh!”

Chất lượng dạy và học phụ thuộc vào cả hai yếu tố quan trọng là thầy và trò. Nếu người thầy biết khơi dậy niềm say mê học tập, tiềm năng sáng tạo của trò thì sẽ ngày càng nâng cao chất lượng dạy học. Còn người học, một khi đã yêu thích và say mê môn học, các em sẽ tiến hành hoạt động học của mình một cách tự giác, chủ động.

Hy vọng rằng, việc dạy và học hóa học qua những trang thơ là một phương pháp trong các phương pháp dạy học mới hiện nay, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học các môn học nói chung, hóa học nói riêng.

Theo Nguyễn Văn Hà – THPT Việt Yên 2